Nepnieuws in het verleden 1: Voor de drukpers

De geboorte van informatie

Door uit te vinden hoe je moet tekenen en schrijven, heeft de mens een nieuwe manier gevonden om te communiceren over ruimte en tijd. Het kan makkelijk zijn om je boodschap over te brengen aan iemand die zich in dezelfde ruimte bevindt - als ze dezelfde taal spreken - maar praten met iemand die ver weg is, brengt uitdagingen met zich mee zonder mobiele telefoon.

Het vastleggen van informatie met behulp van taal veranderde de manier waarop mensen communiceerden voorgoed. Het stelde hen in staat om meer vooruit te plannen, afspraken te maken en herinneringen op te schrijven. En met deze nieuwe technologie kwam een nieuwe vorm van macht. De macht om informatie te creëren, te controleren en te delen.

Deze macht was niet voor iedereen weggelegd. Denk aan de oude Egyptenaren. Misschien heb je wel eens gehoord van Ramses, Toetanchamon of Cleopatra. Al deze mensen waren royalty's, de koningen en koninginnen van een grote beschaving die ongeveer 3000 jaar duurde. Door zichzelf af te schilderen als machtige en machtige mensen hoopten leiders uit de oudheid het gewone volk ervan te overtuigen hun heerschappij te accepteren. Toch weten we niet veel over de "gewone mensen" in het oude Egypte. De macht om herinnerd te worden - dingen opschrijven, kunst laten maken of tombes zoals piramides bouwen - was in handen van de heersers.

Eeuwenoud nepnieuws

Het verhaal van nepnieuws begint toen mensen leerden dat ze informatie in hun voordeel konden manipuleren. We hebben dit allemaal wel eens gedaan: iets waar je niet trots op bent opnieuw vertellen op een manier waardoor het een beetje beter klinkt. Om van jezelf een held te maken in een verhaal waar je dat eigenlijk niet was, misschien. Maar in het rijk van keizers en rijken kan een veranderde waarheid de loop van de geschiedenis veranderen.

Ironisch genoeg zijn de geschriften op kleitabletten of rollen die de verhalen van leiders uit de oudheid optekenen een van de weinige bronnen die we hebben om de geschiedenis te begrijpen. Geen enkele andere bron, zoals archeologische artefacten of geologische gegevens, vertelt zoveel details als een tekst. Daarom noemen historici de periode voordat het schrift werd uitgevonden de "prehistorie" - de tijd voordat de opgetekende geschiedenis begon.

Een boodschap verspreiden

Het verspreiden van informatie vóór de drukpers of het internet was een stuk lastiger dan tegenwoordig. Heersers in het verleden gebruikten een heleboel verschillende methoden om het woord te verspreiden. Hoewel dit nuttige aanknopingspunten waren om nieuws te verspreiden, ontvingen mensen hun nieuws voornamelijk via mond-tot-mondreclame.

Boodschappers

Het oude Perzië maakte gebruik van een netwerk van stations die een dagreis van elkaar verwijderd waren als er te paard werd gereisd. Ruiters, de angaros genaamd, droegen de berichten van station naar station, waardoor een bericht 2699 kilometer van Susa naar Sardis kon reizen in 9 dagen.

Kooplieden, handelaren en reizigers

Mensen onderweg hadden meer bij zich dan alleen goederen en waren in de oudheid een belangrijke bron van informatie.

Art

Tegenwoordig kun je de camerarol van je telefoon raadplegen om dierbare herinneringen opnieuw te beleven. In het verleden riepen leiders liever de hulp in van artiesten om hun herinneringen te registreren - en ze zelfs een beetje te verbeteren tijdens het proces. Bijvoorbeeld: Egyptische muurschilderingen en gravures over onderwerpen als religie, oorlogvoering en mensen die werken.

Herauten en stadsomroepers

Stel je iemand voor die op een kist op het marktplein staat te schreeuwen. Dit was de taak van herauten of stadsomroepers, vaak namens de politieke autoriteit of het religieuze leiderschap. Herauten in het oude Rome stonden erom bekend dat ze aankondigingen deden op marktdagen.

Kleitabletten

In de Romeinse Republiek werd nieuws ook op kleitabletten met de naam Acta Diurna (of "dagelijkse handelingen") geschreven die op het Forum (centrale plein) van Rome werden neergelegd. Later werden deze tabletten opgeslagen om ze bij te houden.

Berichten op munten

Heb je je ooit afgevraagd waarom op munten het gezicht van een koning of koningin staat? Sinds munten voor het eerst werden gebruikt in Anatolië in de 7e eeuw voor Christus, werden ze gebruikt om mensen te laten weten dat een nieuwe heerser de leiding had. Daarnaast sloegen machthebbers munten om andere boodschappen door hun rijk te verspreiden.

Drie nepnieuws affaires van voor de drukpers

1274 BCE - De slag bij Kadesh

Farao Ramesses II, die leefde van 1303-1213 voor Christus, was niet de beste vrienden met zijn buren, de Hettieten. Ramesses II werd gezien als een van de machtigste farao's in het oude Egypte en zijn reputatie als een ongelooflijke generaal doet vermoeden wat er daarna gebeurde.

De slag bij Kades, die werd uitgevochten nabij de moderne grens tussen Libanon en Syrië, ging de geschiedenis in als de historische Egyptische overwinning op hun tegenstanders van het Hettitische Rijk. Niet alleen wonnen de Egyptenaren, maar sommige inscripties vertellen zelfs het verhaal van Ramesses die het grootste deel van de gevechten in zijn eentje uitvocht. Na de slag gaf Ramesses opdracht tot de productie van twee teksten over de overwinning, die hij wijd en zijd verspreidde als inscripties op gebouwen - inclusief reliëfs voor analfabeten - en op papyrus.

Hedendaagse historici zijn echter niet zo zeker van de overwinning van Ramesses II en debatteren zelfs over de vraag of ze het een gelijkspel of een verlies moeten noemen. Het Hettitische grondgebied werd niet bezet door de Egyptenaren na de slag en het zou 15 jaar duren voordat de twee rijken een vredesverdrag tekenden waarin geen van beide partijen een overwinning vermeldde. In privé brieven tussen de Hettitische koning en Ramesses II vroeg de eerste waarom Ramesses de slag als een Egyptische overwinning beschouwde. Ramesses antwoordde dat de strijd inderdaad zwaar was geweest voor beide partijen.

Archeologisch bewijs doet ook twijfels rijzen over de heldendaden van Ramesses II aan de Libische kant van het Egyptische Rijk. In plaats van sporen van oorlog te vinden, suggereert het bewijs dat Egyptenaren vee hoedden en gewassen oogstten diep in Libisch gebied - iets wat zeer onwaarschijnlijk zou zijn geweest in oorlogstijd.

Reliëf in de tempel van Ramses II, Abu Simbel: Ramses II doodt een vijand terwijl hij een andere vertrapt in de slag bij Kadesh in 1274 voor Christus.

32-30 BCE - Octavianus tegen Marcus Antonius

Julius Caesars geadopteerde zoon Octavianus en Caesars voormalige bevelhebber Marcus Antonius streden om de vraag wie Caesars rechtmatige opvolger zou worden na zijn moord. Octavianus had veel macht in het westen van het Rijk, inclusief Rome. Marcus Antonius was de machtigste speler in het oosten van het Rijk.

Ze gebruikten niet alleen wapens om hun gevechten uit te vechten. Octavianus beschuldigde Marcus Antonius ervan dat hij de Romeinse waarden niet respecteerde, waarbij hij wees op zijn uitbundige levensstijl in Egypte en zijn affaire met Cleopatra, naast het feit dat hij een dronkaard was. Hij presenteerde ook een document aan de senaat - het is nog steeds omstreden of het document legitiem was of niet - waarin hij beweerde dat het "het testament van Marcus Antonius" was. Het document document zei dat Marcus Antonius begraven wilde worden in het mausoleum van de Egyptische farao's in Alexandrië, Egypte, in plaats van in Rome. Het beloofde ook grote stukken land aan zijn kinderen met Cleopatra.

Octavianus hoopte het volk ervan te overtuigen dat Marcus Antonius geen geschikte opvolger was voor de grote Caesar. Hij gebruikte poëzie en slogans op munten om de geruchten te verspreiden. Maar het was zijn toespraak die de Senaat ervan overtuigde om Marcus Antonius tot verrader te verklaren en een oorlog tegen Cleopatra en hem te beginnen.

De oorlog van Actium zou de laatste oorlog van de Romeinse Republiek zijn. Hij eindigde toen Octavianus Marcus Antonius en Cleopatra belegerde in Alexandrië, Egypte, waar de twee zelfmoord pleegden. Octavianus werd de eerste keizer van het Romeinse Rijk en veranderde zijn naam in Caesar Augustus.

1475 - Het jongetje Simonino

Hoewel de mechanische drukpers tegen die tijd was uitgevonden, speelde deze nog geen rol in dit verhaal. Toen een jongetje met de naam Simonino verdween in de stad Trent in het huidige Italië, wist priester Bernardino da Feltre wie het gedaan had: de Joden!

De priester was ervan overtuigd dat ze het kind hadden vermoord om het bloed ervan te drinken tijdens Pesach en predikte het nieuws vanaf zijn kansel. Veel Joodse mensen werden gearresteerd en vijftien kwamen op de brandstapel voor de misdaad. Er was echter een probleem. Het hele verhaal was niet waar!

Toen het pausdom zich realiseerde wat er aan de hand was in Trent, probeerden ze de wreedheden tegen Joodse mensen te stoppen door een vertegenwoordiger naar de stad te sturen. Maar de lokale autoriteiten verdubbelden en verzonnen nog meer gruwelijke verhalen waarin Joodse mensen van allerlei kwaadaardige daden werden beschuldigd. Ze verklaarden de jongen Simonino zelfs heilig en schreven honderd wonderen toe aan zijn nalatenschap.

Tot op de dag van vandaag zijn er antisemitische mensen die beweren dat Simonino door de Joden is vermoord.

De drie voorpublicaties van de pers hebben iets gemeen: ze bevatten allemaal elementen van nepnieuws. Tijdens deze oefening analyseren de leerlingen de verhalen.

1. Verdeel de klas in 6 of 9 groepen
2. Wijs de drie voorbeeldcases toe aan de groepjes. Zorg ervoor dat elk verhaal even vaak wordt toegewezen.
3. De groepen beantwoorden de volgende vragen over hun casus. Ze worden aangemoedigd om aanvullend onderzoek te doen
   1. Wie verspreidde het verhaal?
   2. Hoe verspreidden ze het verhaal?
   3. Welk doel probeerden ze te bereiken door dit verhaal te verspreiden?
   4. Hoe succesvol was de poging om dit doel te bereiken?
4. De onderzoeksvragen over de drie voorbeeldcasussen worden met de klas besproken.

Bespreek de antwoorden op de oefenvragen met de klas.

1. Waarom waren de machtigen beter in staat om nepnieuws te produceren dan het gewone volk?
2. Wat waren de verschillen tussen de drie nepnieuwsaffaires?
3. Wat waren de overeenkomsten tussen de drie nepnieuwsaffaires?
4. Welke nepnieuwsaffaire was volgens jou het meest succesvol en waarom?
5. Welke nepnieuwsaffaire was volgens jou het minst succesvol en waarom?